Nihan Karahan, Paris-Sorbonne Üniversitesi’nde sanat tarihi lisansından 2016’da mezun olmuştur ve uzun dönem stajını Gagosian Gallery’nin Paris’teki Le Bourget ve Champs-Elysées şubelerinde yapmıştır. Sanat tarihinden önce, René Descartes Üniversitesi’nde psikoloji alanında lisans ve Paris-Nanterre Üniversitesi’nde klinik psikoloji alanında yüksek lisans yapmıştır. Psychologies, PsikeArt, Art Unlimited, Artam ve Argonotlar dergilerinde sanat ve psikoloji alanlarında yazıları yayımlanmıştır. Pi Artworks, Cue Art Space, Merkür Galeri, Be Contemporary ve Gru Art Gallery’de iletişim sorumlusu olarak çalışmıştır.
2021’de İzmir’de ofislerde sergiler düzenlemeyi amaçlayan gezgin sanat galerisi The Letter Art Gallery’i kurmuştur. 2023’ten bu yana Goyahub’ın mekân sponsorluğunda misafir sanatçı programı Atelier’i düzenlemektedir. 2022’den bu yana ise Ahmet Piriştina Kent Arşivi Müzesi’nde editör olarak çalışmaktadır.
Yirmi birinci yüzyılın, beraberinde getirdiği teknolojik gelişmelerle insanlık için bir refah yüzyılı olması bekleniyordu. Ancak pandemi, depremler, küresel ısınma, ekonomik kriz ve savaşlarla yaşamın giderek zorlaştığı, hayal kırıklığının toplumsal ve bireysel seviyede hissedildiği bir çağ olarak başladı.
Freud’un psikanalitik teoriyi inşa ederken kuramlaştırdığı, haz ilkesine karşıt olarak konumlandırdığı ve benliğin hayatta kalmak için uyum göstermek zorunda olduğu gerçeklik ilkesi gittikçe katılaşıyor.
Sanat, tüm bu olan bitenden korunmayı sağlayabilir mi? Üzüntülerin dinebileceği, yaraların kabuk tutabileceği, umudun tekrar filizlenebileceği bir alan sunabilir mi? Sanatçılar ve yapıtları, bu güvenli alana çeşitli mediumlar aracılığıyla geçiş anahtarına sahip. Sergi, sanatçıların oluşturdukları çalışmalarda bu geçişe dair izleri sürüyor. Bir araya getirilerek sunulan eserlerle, sanatın iyileştirici gücünün bir metaforu olarak saklanacak bir yerin imgesel ve fikirsel haritasına dair ipuçlarını izleyicilerin hissiyatına sunuyor. Bunu amaçlarken, sergiyi iyileşme sürecinin tekinsizlik, kabullenme, yas, katarsis, bakım ve ruhsal yenilenme döngüsünden ilham alarak kurguluyor.
Yaşamda bazı çok zor sınavlar mevcut. Kolektif travmalar, kayıplar, ruhsal veya fiziksel hastalıklar… ve zamanın durdurulamaz akışında insan yaşama tutunarak varoluşunu sürdürmeye çalışıyor. İki bölümden oluşan serginin ilk bölümü, bu farklı zorluklara direnç ve yaratma gücüyle yanıt vermiş sanatçıların yapıtlarını sunuyor. İkinci bölüm ise, iyileşme sürecinin başladığı psikolojik bir alanı temsil ediyor.
Serginin ismini aldığı saklanacak bir yer aslında yok. İnsan zorlayıcı gerçeklerden nereye saklanabilir? Saklanacak bir yer, bu anlamda sadece imgelemde var oluyor ve buraya bilinçdışından giriliyor. Serginin girişinde izleyiciyi karşılayan Hale Tenger’in, rüzgârın denizin üzerinde dolaşmasının sonsuz döngüde izlendiği “İstemem Anmak Artık Bu Eşsiz Görüntüyü / Rüzgârların İnip Kalkan Göğsünü” (2019) adlı işinde görülen deniz, bireyin bilinçdışındaki hislerini, düşüncelerini, arzularını ve korkularını temsil eden, aynı zamanda insanlığın ortak deneyimlerini ve arketiplerini barındıran bir metafor olarak yer alıyor.
Anlamlandırılamayan veya yüzleşilemeyen deneyimler, zihni serbest bırakma çabasıyla bilinçdışına itilerek bastırılır. Ancak daha sonra kişinin günlük hayatındaki beklenmedik, basit ya da tanıdık nesneler, durumlar veya yaşantılar üzerinden kendini yoğun bir tekinsizlik hissiyle yansıtır. Bu tekinsizlik, Alpin Arda Bağcık’ın “Ritonavir” (2022) adlı işinde çok belirgindir. Gökyüzünde uçakların bıraktıkları izlerin bazı insanlar tarafından, kimyasal maddelerin insanları hasta etme, biyolojik savaş ya da psikolojik manipülasyon amaçlı olarak havadan püskürtüldüğüne dair kanıtlar olarak yorumlanması Chemtrail komplo teorisinin oluşmasına neden olmuştur. 2020’den bu yana Korona pandemisinin de bu yolla yayıldığı düşünülmektedir. Medya kaynaklı manipülatif bilgi üretimi ve şeffaf olmayan siyasi yönetimlerle, gökyüzündeki naif bir uçak izi bir zehir çizgisine dönüşür. A.A. Bağcık, komplo teorilerine dair imgelerin peşine büyük bir hassasiyet ve titizlikle düşer ve onları tuvale hapseder.
Armağan Şıvgın’ın “Ziyaret” (2024) adlı tuval üzerine yağlıboya ve yapay zekâ kolaj tekniğiyle ürettiği işinde, bir uzaylının insanlara ileri teknoloji aktardığı bir sahne betimlenir, aslında tüm karakterlerin yüzü Armağan Şıvgın’ın otoportresidir. Öznel ve nesnelin ayrışmadığı, nesnel olan her şeyin aynı zamanda öznel olduğu bu ruhsal evren, aslında sanatçının da muzdarip olduğu şizofreninin evrenidir. Yaratıcılık ve akıl hastalıklarının ilişkilendirilmesi medya tarafından bir popüler kültür unsuru haline getirilmiştir, oysa genel kanıya rağmen aralarında herhangi bir bilimsel bağlantı yoktur. Var olan, 1940’lardan itibaren Margaret Naumburg tarafından ortaya konmuş, sanatın bastırılmış duygular ve bilinçdışı çatışmaların dışavurumuyla elde edilen sağaltıcı etkisidir.
Sanatçılar, doğrudan bu katartik etki üzerinde de çalışabilir. Arzu Arbak’ın oğlunu kaybetmesinden sonra ürettiği “Eksik” (2016) serisi psikanalitik bir çalışmadır. Sanatçı, Lacan’ın; çocuğun anneyle simbiyotik ilişkiden ayrılışının neden olduğu ilksel kayıp, ayna evresinde çocuğun kendilik algısı ve aynadaki yansıması arasındaki farkın yarattığı varlık eksikliği ve bu ikisinin birlikte oluşturduğu boşluk kavramı üzerinde düşünerek imgelerini oluşturmuştur. Arzu Arbak, “yokluğu ve aynı zamanda kökensel kaybın bıraktığı boşluğu doldurmak üzere” bu fotoğrafları çeker. Karbon | Deniz Yılmazlar’ın “Void” (2016) serisi de benzer bir tavırla kaybın ardından oluşan boşluğa işaret eder, onu imgesel olarak anlamaya çalışır, ölen kişinin yeni imgesi bir boşluktur ve sanatçı bu boşluğu görünür kılar.
Bir denizin kumsalı şekillendirmesi gibi, zaman da insanı şekillendirir, izin verildiğindeyse iyileştirir. Ege Subaşı “From lines to the frequency” (2023-2024) adlı işlerinde, zamanın akışını portreler üzerinde göstererek, benliğin zaman içindeki değişimine işaret eder.
Her koşulda, iyileşmek için direnç gereklidir. Nietzsche, varlığın temel itici gücü olarak güç istencini tanımlamıştır, yaşam bu sayede dinamik ve yaratıcı bir süreç olarak yaşanabilir, insan kendini aşmak için çabalayabilir ve değişebilir. Çağrı Saray’ın “Bir Kurtarıcıya mı İhtiyacın Var?” (2013) adlı işi, güç istenciyle dikilmiş bir süper kahraman kıyafetinden oluşan bir bayraktır. Sanat idealinin çözülmesinden sonra, sanata bir direnç olarak devam ettiğini ifade eden Çağrı Saray, izleyiciye de bu güç istencini aktarmayı amaçlar.
Katarsis, hem Antik Yunan felsefesinde hem de modern psikolojide duygusal arınma sürecini ifade eden önemli bir kavramdır. Aristoteles, trajedinin izleyici üzerinde yarattığı duygusal etkileri açıklarken bu kavramı kullanmış, Freud ise psikanalitik terapide bastırılmış duyguların serbest bırakılmasını tanımlamak için katarsis terimini benimsemiştir. Nejat Satı’nın “Catharsis” (2020) serisinden işi, yaşanılan zorlukları ifade etmeye yardımcı olabilir ve kişi bunları dile getirirken çözünen travmalardan hafifleyebilir. Aynı zamanda Bilal Hakan Karakaya’nın “Diomira” (2022) adlı heykeli de, hayali şehirlerden ilham alarak saklanacak bir şehir sunar. Sanatçının eserlerinde atıfta bulunduğu masallar, rüyalar, mitolojik öyküler de dolaylı olarak katarsis sağlamaktadır. Heykeldeki mekânsal formlar, saklanacak bir yeri ayrıca biçimsel olarak tasvir eder.
Elçin Acun’un, “Fısıltılar Evreni” (2021) bir benlik metaforu olarak yer almaktadır. Videoda, sanatçının kendi iç sesiyle tamamen başbaşa olduğu ve kumsalda bir daire üzerinde yürüdüğü görülür. Benliğin sınırlarının çizilmesi, kendi kendini inşa etmesi, kendi içinde devinerek yenilemesi iyileşmenin göstergelerindendir.
İnsanın kendini anlayabilmesi için tabii öncelikle ailesini ve ailesiyle ilişkisini anlamlandırması gerekir. Okyanus Çağrı Camcı “Evlilik” (2019) ve “Evlilik Cüzdanı” (2021) adlı serilerinde doğrudan kişisel aile arşivi üzerinde çalışır. Böylece kendini anlamak için ailesine dair içgörü kazanmayı sanat pratiğine dönüştürür. İlgi ve sevgi, insanın varoluş koşuludur. Mistik anlamda değil: İnsan sosyal bir varlıktır ve insan yavrusu hayatta kalabilmek için bir yetişkine uzun süre muhtaç kalır. Bu süreçte yaşanacak bakım ve sevginin yetersizliği, benliğin ve kendiliğin oluşmasına zarar verir. İnsanın kendini bulabilmesi için ilgi ve sevgi görmüş olması şarttır. Bakım ve ilginin tanımlarına ve uygulamalarına odaklanan sanatçı Sena Başöz’ün “Kutu” (2020) adlı video işi, izleyiciye bu sergideki zor aktarımlardan sonra şefkatli bir dokunuş yapmayı amaçlar. Tüm bu olan bitenler arasında, mizah hayatın ciddiyetinin ağırlığını birazcık da olsa insanın omuzlarından almayı sağlar. Ece Ağırtmış’ın “Mistakes” (2023) işinde, hatalar tekrara dayanan bir oyuncak formundadır, “Rocking Horse” (2023) ise çocukluğun masumiyetini hatırlatır.
Geçtiğimiz aylarda lenfoma teşhisi konulan ve artık tamamen iyileşmiş olan Navine G. Dossos'un, İzmir’de yürütmüş olduğu atölyede kolektif olarak üretilen, üzerlerinde katılımcıların hayatlarındaki önemli sembolleri taşıyan, izleyicinin hem sergi alanına girerken hem çıkarken göreceği “Pusula” (2023) izleyicinin, saklanacak bir yere ihtiyaca olduğunda burayı tekrar bulmasını sağlayacaktır.
Winnicott’un bir geçiş alanı olarak değerlendirdiği sanat, psikanalitik arzunun yönettiği içsel dünya ile dış gerçeklik arasında bir köprü görevi görür. Sonuçta sanat, yaşam ve kişinin arasında bir tür dalgakıran oluşturabilir ve zorluklara karşı koruyucu bir işlev görebilir. Saklanacak Bir Yer, yaşamın zorlukları karşısında sanatçıların direnme ve yaratma güçleriyle ortaya çıkmış işlerle, izleyicinin hassasiyetine değer vererek, dışarıdan görünmeyen ve sadece hissedenin girebildiği güvenli bir alan sunma arzusu üzerine kurgulandı.