Undo

Hem devletler hem de büyük şirketler seviyesinde ekonomik anlamda genişleyici politikaların ve gelirlerin artışının bir hedef olarak benimsendiği bu modelde gelişmiş bir ülke olmanın ve belirli bir refah seviyesine ulaşmanın koşulu belirli bir ekonomik büyüklüğü yakalamak, her şeyi daha çok miktarda üretebilmek ve tüketebilmek haline gelmiştir.

Üretim ve tüketimin bu denli temel bir dayanak oluşu ekonomik zincirin en küçük ama en temel halkası olan bireyin de bu süreçlere aktif şekilde dahil olmasını ve devamlılığının teşvik edilmesini gerekli kılar. Bunca yatırım, iş gücü ve sermaye ürettiği sayısız farklı ürünü ve hizmeti bireylerin kullanımına sunar, onların ihtiyaçlarını karşılar veyahut hayatlarını şu ya da bu şekilde daha iyi hale getirir, en azından bireyleri buna ikna eder. Her şeyin insanın ihtiyaçları, konforu veya tatmini için yaratıldığı ve bunun bir değer yaratma süreci olarak benimsendiği bu sistem bu bakımdan kendini “insan odaklı” olarak sunsa da ironik şekilde bu aslında bir maskeden ibarettir. Çünkü bu üretimin, değer yaratımının ne ölçüde reel bir fayda olarak geri döndüğü, insan hayatını ne ölçüde iyileştirdiği açık değildir. Neticede sistemin genel gelişim algısı niceliksel, ölçütü rakamsaldır. İşte bu rakamsal maske, insan odaklılığın ardında meta odaklılığı gizler. Metalar, bu kompleks bir sistem içerisinde insanın tatmin duygusuyla özdeşleşen, fayda ile eşdeğer anlam taşıyan ürünler olarak insan hayatına takibi yapılamayacak kadar hızlı şekilde ve fazla sayıda nüfuz eder, neticede insanın değer tanımı haline gelir.

Oysaki süregelen bu insan ve meta sarmalı vaat ettiği faydayı ve refahı insanoğluna getirmekle ancak yüzeysel bir ölçüde başarılı olmuş gibi görünüyor. Bu sistem, gelişmişliği sayıları artan binalar ve genişleyen şehirler, artık kavranamayacak kadar ilerleyen teknoloji, birbiri ardına çıkan ve asla eskimeyen ürün yelpazesi altında göze sokmaya çalışırken bunların ötesinde insan hayatının kalitesi ve güvencesi anlamında ne düzeyde bir gelişim sağladığı ise kuşkulu. Elbette ki dünya genelinde ortalama gelirler artmış, yıllar içerisinde ülkelerin GSYH’sında büyüme sağlanmış, globalleşme ve dijitalleşme ile süreçler hız kazanmış olsa da bu gelişmeler insan toplumlarının gerçek refahı, ekonomik ve sosyal eşitliği ve doğayla olan ilişkisi bakımından aynı düzeyde olumlu ve sürdürülebilir katkılar sağlamamış, üstüne üstlük bunları baltalar hale gelmiştir. Neticede en gelişmiş ve büyük ekonomilere sahip ülkelerde artan gelirlere rağmen gelir eşitsizliği, hızlı kentleşme ve yapılaşmaya rağmen barınma sorunları bir ölçüde devam etmekle birlikte hızlanan üretim süreçleri ve gelişen teknolojiye rağmen kaynak kıtlığı, doğal afetler veya beklenmedik salgın hastalıklar gibi küresel krizlere karşı hazırlıklılık ve dayanıklılık bakımından da dünyanın hala güven veren bir noktada olmadığı da açık bir şekilde görülmektedir. Yani bu gelişen ekonomiler ardında imkanlar bakımından arası gittikçe açılan toplumlar, zarar gören ve sömürülen kaynakları içeren derin ve maddiyatın da ötesinde bir maliyeti gizlemektedir ve o maliyetlerin yükü ancak şimdi hissedilmektedir.

Ancak insan mutlakıyet esasında benimsediği bu sistemin hem bir piyonu hem de yöneticisi konumunda erişebildiği kaynakları sürekli olarak maksimum fayda prensibiyle kullanarak gelişimini ve gelişmesini sürdürürken kendi değer tanımını yapaylaştırmakta, bu yöndeki her davranışı ile de bu algıyı kolektif bağlamda pekiştirmektedir. Bu kısa vadeli ve fayda odaklı döngüye programlanan insan hakim sistemin anlatısı içinde hem kendinden hem de özünde bütünleşik olduğu doğadan da gitgide kopmaya başlamıştır. Doğa, kendi anlam ve değer algılarını yavaş yavaş ambalajlara, yeni teknolojilere, hıza ve konfora teslim eden antroposen insanının ellerinde dönüştürülmektedir. Öyle ki doğa sadece bu üretim ve tüketim sistemine bir kaynak oluşturmakla kalmayıp bizzat metası haline de gelmektedir. Yaygın sanayileşme faaliyetleri ve kentleşme ile birlikte ormanlar, yaşam alanları yok edilmekte; su gibi temel doğal kaynaklar özelleştirilmekte ve bu kaynaklara erişim toplumlar arasında eşitsizleşmekte; kontrolsüz üretim ve tüketim sonucunda ortaya çıkan atıklar havanın, suyun ve toprağın kirlenmesine yol açarak biyoçeşitliliği tehdit etmekte ve iklim krizini körüklemektedir. Doğaya bu antroposentrik anlatının ekonomik fırsatçılık gözlükleriyle bakmak insanoğlunun kendini çevreleyen, parçası olduğu diğer sistemlerden ne kadar soyutlandığının en büyük göstergesidir.

Bu bütüncül dengenin bir parçası olduğunu insanın yeniden hatırlaması ise ancak onun üzerindeki faydacı ve bencil müdahalelerinin yıkıcı sonuçlarıyla kendisinin de yüzleşmeye başlamasıyla olmaktadır. Görünen o ki kısa vadeli menfaatlerin güdülediği bireyler de kendi karar ve davranışları ile yaşadıkları dünya arasındaki bağlantısallığı yitirmiş, zaman algısından kopmuş bir halde, bu noktaya nasıl geldiğini dahi idrak etmekte zorlanıyor. Kısa vadeli, sürekli bir şeyleri değiştirmeye, yenilemeye, manipüle etmeye, fazlaya ve artmaya odaklı bu toplu alışkanlıklar aslında ideal olarak benimsenmiş davranışların ve mikro ve makro düzeyde sürdürülen uygulamaların uzun vadedeki kümülatif yıkıcı etkilerini bulanıklaştırmakta, bireyi toplum ve doğa gibi ait olduğu daha geniş sistemlerden de izole ederek aradaki sorumluluk ilişkisine karşı da duyarsızlaştırmaktadır.

Etki alanını hızla ve şuursuzca genişlettiği, menfaaetlerinin peşinde savrulup gittiği dünyasının gittikçe belirsizleşmesi ve tekinsizleşmesiyle insan, kendisi için neyin öncelikli ve değerli olduğunu belki de unuttukça hatırlamaya başlıyor. Yarattığı yıkımın ve kaybettiği bağların karşısındaki alışılmadık güvensizliği, varoluşunun dayanağını yeniden tanımlamanın ve materyalin ötesinde alternatif bir var olma biçimi yaratmanın ihtiyacını tetikliyor. Her şeyi tüketmiş olmadığı yeni bir ihtimalin kapısını açmak istiyor, geriye dönmek, yeniden başlamak istiyor. İnsan şu an bulunduğu noktada yüzleştiği insani ve ekolojik krizler zinciriyle bir kırılımın eşiğinde; yaygın kabullerin, yerleşik sistemlerin ve benimsenen ideolojilerin yarattığı kolektif körlüğün onu sürüklediği bu düğümde büyük bir soruyla karşı karşıya: Her şeyi tersine çevirmek için çok mu geç?

“Undo” sergisi yerleşik ekonomik sistemin alıştırdığı kontrolsüz üretim ve tüketim döngüsünün bilançosunu bireysel, toplumsal ve çevresel boyutlarda değer ve zaman kavramları merceğinden ele alıyor. Günümüz dünyasının gidişatını, standart olarak benimsenmiş, büyüme temelli ekonomik paradigmanın çıktıları üzerinden sorguluyor; bir zamanlar arzulanmış olan değil, gerçek çıktılarına vurgu yapıyor. Bireyi, vardığı bu noktada hem bağımsız bir bilinç hem de kolektif bilincin bir parçası olarak konumlandırıyor, onu normların illüzyonunun ardına taşıyarak hem bu döngüden sorumlu bir parça hem de onun bir kurbanı olarak maddi ve manevi boyutta yitirdikleriyle karşılaştırmayı hedefliyor. Onu eylemlerinin olumsuz sonuçları karşısında yaşadığı “geri alma” istencinden yakalıyor, yaratılanların ve yitirilenlerin huzurunda varoluşa yeni bir dayanak bulmanın ihtimalleri de bu yüzleşme anında irdeleniyor.

Sergi, bir araya getirdiği 9 sanatçının heykel, pentür, fotoğraf, kolaj, yerleştirme, videolardan oluşan yirmiden fazla eseriyle hakim ekonomik düzenin büyüme odaklı, insan ve meta merkezci anlatısı ve bunun belirlediği toplumsal algı ve davranış örüntülerinin yaratmış olduğu yozlaşmanın önünde bizler için bir geri alma imkanı olup olmadığı üzerinde duruyor. Yitirilen değer algısını fabrika ayarlarına döndürerek gezegenle yeni bir bağ kurmak ve aradığı refahı gerçek anlamıyla yaratabilmek, bir anlamda büyümeyi yeniden öğrenmek için bir alternatifin ihtimalini ararken ziyaretçiyi “artık çok geç…” ve “hiçbir zaman geç değil!” ifadeleri arasındaki ince çizgide bir sorguya davet ediyor, kabulleri ve davranışları üzerinden bu hikayede nerede durduğu üzerine düşünmek için bir alan yaratmayı amaçlıyor.