12.11.2018
Yazı: Leyla Aksu
İllüstrasyon: Saydan Akşit
Büyük ölçüde caz müziğin gelişim çizgisine paralel olarak ilerleyen caz fotoğrafçılığı, hem tarihi bir belge hem de sanatsal bir ifade biçimi olarak uzun bir geçmişten geliyor. 1910’lu yılların müzisyen portreleriyle başlayan, cazın altın çağı kabul edilen 1940'lı yıllarda ise cazın en unutulmaz anlarını yakalayan bu fotoğrafçılar, gerek müzisyenleri gerekse cazın ruhunu görünür kıldıkları bu karelerle gelecek yüzyıla unutulmaz bir miras bıraktılar. Milt Hinton, Francis Wolff ve Val Wilmer gibi cazın görsel hafızasını kayıt altına alan usta isimler en az caz müzisyenleri kadar tutkuluydu. Stüdyodaki kayıt anlarından konser performanslarına, tanıtım görsellerinden albüm kapaklarına, caz tarihinin unutulmaz karelerine imza atan fotoğrafçıları hatırlıyoruz.
William P. Gottlieb (1917-2006)
DownBeat’in sayfalarını dolduran görselleriyle tanıdığımız Wiliam P. Gottlieb, 1930 ve 40’lı yıllarda New York caz sahnesinin nabzını tutmuş, yakaladığı karelerle bebop’ın görünürlüğünü arttırmış kilit isimlerden bir tanesi. Washington Post için gazeteci olarak kariyerine başlayan, dönemin karanlık caz kulüplerinin müdavimi olan fotoğrafçı, müzisyenlerle ender görülen bir yakınlık kurarak dönemin ruhunu, uyandırdığı enerjiyi fotoğraflarına taşıyordu. Gottlieb kariyeri boyunca Thelonious Monk ve Dizzy Gillespie ile oldukça yakından çalıştı, aynı zamanda da Louis Armstrong, Duke Ellington, Charlie Parker, Billie Holiday, Jo Stafford, Benny Goodman ve Ella Fitzgerald gibi cazın en büyük isimlerini fotoğrafladı. 2006’da aramızdan ayrılınca işlerini kamu alanına bırakan Gottlieb’in fotoğrafları günümüzde 250’den fazla albüm kapağında yer alıyor.
Herman Leonard (1923-2010)
"İnsanlar cazı düşündüğü zaman gözlerinin önüne gelen resim büyük ihtimalle Herman’ınkilerden bir tanesi" demişti Quincy Jones ve Herman Leonard’ın ikonik, dumanlı kareleri gerçekten günümüzde en çok tanınan caz fotoğrafları arasında yer alıyor. Daha gençlik yıllarının başındayken kamerası sayesinde konser mekanlarına rahatça girebileceğini fark eden Leonard, 1947 yılında caz aşkıyla New York’un yolunu tuttu. Gecelerini Royal Roost ve Birdland gibi kulüplerde geçirirken müzisyenlerle yakın bir arkadaşlık kurabildi ve bu yıllarda Dexter Gordon, Charlie Parker, Miles Davis, Duke Ellington, Lena Horne ve Quincy Jones gibi cazın büyük isimlerini görüntüledi. Çalışmaları The Eye of Jazz (1985), Jazz Memories (1995) ile Jazz, Giants, And Journeys (2016) adlı kitaplarda derlenen Leonard’ın arşivi günümüzde Smithsonian müzesinde yer alıyor.
Lee Tanner (1931–2013)
Enstantane fotoğraflarıyla 40 yıllık bir müzik tarihini belgeleyen Lee Tanner, sanatçıların doğaçlamaları, müziği ve aradaki etkileşimi yakalamaya özen göstererek fotoğraflarında Dizzy Gillespie, Duke Ellington, Zoot Sims, Johnny Hodges, Cootie Williams ve John Coltrane gibi müzisyenlere yer verdi. Yeni teknolojilerden yararlanarak mevcut ışıkla çalışan Tanner’ın ilk fotoğrafı 1958 yılında DownBeat’de basıldı, sonrasında da çalışmaları Atlantic, Sony, Columbia, Verve, Fantasy, Rhino ve Prestige gibi şirketlerin albümlerinde, Rolling Stone, Jazz Magazine, Jazz Times ve Popular Photography gibi dergilerde yer aldı. Tanner’ın fotoğraflarını Dizzy (1994) ile Images of Jazz (1996) gibi kitaplarda bulmak mümkün ve kendisi farklı caz fotoğrafçılarının çalışmalarına yer veren The Jazz Image: Masters of Jazz Photography’nin de derlemesini üstlendi.
Chuck Stewart (1927–2017)
En üretken caz fotoğrafçılarından biri olan Amerikalı Chuck Stewart’ın 70 yıllık kariyeri ise Louis Armstrong, Count Basie, Ella Fitzgerald, Ray Charles, Charles Mingus, Sonny Rollins, Dinah Washington, Sarah Vaughan ve en unutulmazı, John Coltrane’in A Love Supreme albümünün stüdyo kayıtları dahil olmak üzere sayısız caz efsanesini ölümsüzleştirdi. Üniversitede fotoğrafçılık okuduğu yıllarda Herman Leonard’la arkadaş olan Stewart, usta fotoğrafçı hayatını kaybedince stüdyosunu devralarak mirasını da devam ettirdi. Portreleriyle kişinin ruhunu yansıtmaya çalışan Stewart’ın çalışmaları günümüzde 2000 ayrı albüm kapağını süslüyor ve aynı zamanda Impulse!, Mercury, Reprise, Verve ve Chess Records kataloglarının büyük bir kısmını oluşturuyor.
Milt Hinton (1910–2000)
Basçı ve fotoğrafçı Milt Hinton şüphesiz caz dünyasının içerisinden gelen en önemli fotoğrafçılardan bir tanesi. 1935 yılında ilk kamerasını eline alan ve 1936 yılında Cab Calloway ile tura çıkan genç müzisyen, kariyeri boyunca Billie Holiday, Danny Barker, Count Basie, Dizzy Gillespie, Benny Goodman ve Art Blakey gibi beraber çaldığı sanatçıların binlerce fotoğrafını yakaladı. Hinton hiçbir zaman poz verilmiş fotoğraflar çekmeyi istemiyordu ve zamanının en büyük caz ve pop sanatçılarını doğal ortamlarında, turda, provada, stüdyoda, partilerde ve evlerinde bile fotoğraflamayı başardı. Hinton’ın birçok çalışması cazın en önemli fotoğraflarından “A Great Day in Harlem” ile ilgili çekilen 1994 tarihli belgeselde yer alıyor.
Francis Wolff (1907/08-1971)
Müziği kadar görselleriyle de caz tarihinin en önde gelen plak şirketlerinden biri olan Blue Note Records’ın kurucularından olan Francis Wolff, 30 yıllık çalışma hayatında binlerce fotoğraf çekti. Herbie Hancock’a göre Wolff’ın yakaladığı karelerin rahatlığı yalnızca anı değil, dönemin tüm hissiyatını yansıtıyor, Blue Note stüdyo kayıtları ve provalarının neredeyse her birini belgeliyordu. Wolff, Dexter Gordon, Art Blakey, John Coltrane, Max Roach, Theloneous Monk, Wayne Shorter, Ornette Coleman, George Benson ve Ron Carter dahil olmak üzere cazın yüzünü değiştiren birçok sanatçıyla çalıştı ve 1941 ile 1965 yılları arasında yakaladığı fotoğraflar Blue Note’un birçok albüm kapağında yer alarak caz akımının tüm estetiğini de derinden etkiledi.
William Claxton (1927-2008)
Fotoğrafçılığını “göz için caz” olarak betimleyen William Claxton da onlarca albüm kapağına imza atmış, fotoğrafları Life, Paris Match ve Vogue gibi dergilerde yer almış bir isim. Claxton genç yaşta caza ilgi duymaya başlamıştı ve çalışmaları New York’un karanlık, dumanlı kulüplerinin aksine Amerika’nın batı yakasının caz sahnesini ve Kaliforniya’ya uğrayan cazcıları daha aydınlık, güneşli bir dünyaya taşıdı. Sanatçı uzun yıllar boyunca Pacific Jazz Records için onlarca albüm kapağı hazırladı ve resmini çektiği isimlerin arasında Chet Baker, Donald Byrd, Charlie Parker, Art Pepper, Dizzy Gillespie, Billie Holiday ve Bill Evans gibi büyükler bulunuyor. Claxton’ın en çok bilinen işleri arasında yer alan Chet Baker fotoğrafları da yalnızca fotoğrafçının değil, aynı zamanda müzisyenin kariyerinde ve çıkışında büyük bir rol oynadı.
Val Wilmer (1941– )
İngiliz fotoğrafçı, yazar ve müzik tarihçisi Valerie Wilmer, 1959 yılından beri caz sanatçılarının izini sürüyor ve Ornette Coleman, Sun Ra, Charlie Haden, Langston Hughes, Louis Armstrong, George Benson, John Coltrane ve Duke Ellington fotoğrafını çektiği onlarca caz müzisyen arasından yalnızca birkaç tanesi. İlk başlarda müzisyenleri eve çaya davet eden Wilmer’ın annesinin Londra’daki evi kısa sürede müzisyenlerin turnede uğrak mekanı oluvermişti. İlerleyen yıllarda genç fotoğrafçının yazıları ve görselleri Jazz Journal, Mojo, The Wire, Jazz News gibi yayınlarda yer aldı ve özgür cazın erken dönemlerini kaleme aldığı As Serious As Your Life: The Story of the New Jazz (1977) dahil olmak üzere birçok kitaba imza attı. Val Wilmer 1983 yılında İngiltere’nin ilk kadın fotoğraf acentesinin kurucularından da biri oldu.
Esmond Edwards (1927–2007)
Fotoğrafçı, prodüktör ve ses mühendisi Esmond Edwards da caz ve blues sahnesinin vazgeçilmez tarihçilerinden bir tanesi ve 1950 ve 60’lı yıllar süresince Prestige Records ile çalışırken şirketin fotoğrafçılığını üstlenerek yüzlerce albüm kapağına izini bıraktı. Edwards ilerleyen yıllarda şirketin kayıtlarının da idaresini üstlendikten sonra önce Verve Records’ın başına, ardındansa Chess Records’a geçerek kariyeri boyunca attığı her adımda Afrikalı-Amerikalılar için çığır açtı. Edwards’ın beraber çalışırken fotoğrafladığı isimlerin arasındaysa Miles Davis, George Benson, Keith Jarrett, Coleman Hawkins, Thelonious Monk, Sonny Rollins ve Art Farmer yer alıyor.
Bob Parent (1923–1987)
1945 yılında lensini New York’un caz müzisyenlerine çeviren Kanadalı fotoğrafçı Bob Parent da caz kulüplerinin içerisinde düzenli şekilde çalışabilen ilk fotoğrafçılardan bir tanesi oldu. Fotoğrafları Life, DownBeat ve Metronome dergilerinde, kitaplarda ve albüm kapaklarında yer bulan Parent’ın Savoy için yakaladığı kareler, kendi geliştirdiği, mevcut ışığı kullanan tekniği sayesinde büyük ilgi gördü. Flaştan asla hoşlanmayan Parent, Boston ve New York’un caz kulüplerinde Billie Holiday, Duke Ellington, Charles Mingus, Charlie Parker, Miles Davis, Ella Fitzgerald, Louis Armstrong gibi isimlerin yer aldığı fotoğraflar çekerek ardında yaklaşık 200,000 fotoğraflık bir arşiv bıraktı.